بیوتکنولوژی دارویی
بیوتکنولوژی دارویی بهعنوان کاربرد سیستمهای بیولوژیکی، موجودات یا مشتقات آنها برای ایجاد محصولات دارویی و درمانهای پزشکی تعریف میشود. این حوزه بینرشتهای، اصول بیوتکنولوژی، زیستشناسی مولکولی و علوم داروسازی را ترکیب میکند تا داروهای زیستی پیشرفتهای مانند آنتیبادیهای مونوکلونال، واکسنها، پروتئینهای نوترکیب، ژندرمانیها و درمانهای مبتنی بر سلول را توسعه دهد. با استفاده از ابزارها و فرآیندهای بیوتکنولوژیک، بیوتکنولوژی دارویی به نوآوری در کشف داروها، بهبود اثربخشی درمانها و کاهش عوارض جانبی درمانها میپردازد، در حالی که بیماریهای پیچیدهای مانند سرطان، اختلالات خودایمنی و شرایط ژنتیکی را هدف قرار میدهد.
جنبههای کلیدی بیوتکنولوژی دارویی
- داروهای زیستی
داروهایی هستند که از منابع بیولوژیکی مانند پروتئینها و سلولهای زنده تولید میشوند. این داروها نسبت به داروهای سنتی مولکول کوچک پیچیدهتر بوده و در درمان بیماریهای پیچیده مانند سرطان و اختلالات خودایمنی مفید هستند. مثالهایی مانند انسولین و آنتیبادیهای مونوکلونال
- آنتیبادیهای مونوکلونال (mAbs)
آنتیبادیهایی که در آزمایشگاه تولید شده و برای هدفگیری آنتیژنهای خاص مانند سلولهای سرطانی به کار میروند. فرآیند تولید آنها شامل تکنولوژی هیبریدوما بوده و در درمانهای سرطان بسیار موثر است.
- تکنولوژی DNA نوترکیب
شامل ترکیب DNA از موجودات مختلف برای تولید پروتئینهای درمانی و اصلاح ژنها است. این تکنولوژی در تولید داروهایی مانند انسولین و هورمون رشد انسانی کاربرد دارد.
- ژندرمانی
فرآیند جایگزینی یا اصلاح ژنهای معیوب برای درمان بیماریها. این تکنولوژی در درمان بیماریهای ژنتیکی مانند فیبروز کیستی و دیستروفی عضلانی کاربرد دارد. تکنولوژی CRISPR در این حوزه پیشرفتهای چشمگیری داشته است.
- درمانهای مبتنی بر سلول
شامل استفاده از سلولهای زنده مانند سلولهای بنیادی برای درمان بیماریها و بازسازی بافتهای آسیبدیده است. درمان CAR-T برای سرطان و درمانهای سلولی برای بیماریهای نورودژنراتیو نمونههای موفقی هستند.
مزایا
- درمانهای هدفمند
توسعه داروهایی که سلولهای بیمار را بهطور خاص هدف قرار میدهند و عوارض جانبی کمتری نسبت به درمانهای سنتی دارند، بهویژه در درمان سرطان از طریق آنتیبادیهای مونوکلونال و ژندرمانی.
- درمان بیماریهای پیچیده
ارائه راهحلهای نوآورانه برای بیماریهای پیچیده مانند سرطان، بیماریهای خودایمنی و ژنتیکی با استفاده از داروهای زیستی و ژندرمانی.
- پزشکی شخصیسازیشده
استفاده از فارماکوژنتیک برای سفارشیسازی درمانها بر اساس پروفایل ژنتیکی فردی جهت افزایش اثربخشی و کاهش عوارض جانبی.
- کشف سریعتر دارو
بهرهگیری از تکنولوژیهایی مانند DNA نوترکیب و CRISPR برای تسریع کشف و توسعه داروهای جدید.
- تولید انبوه داروهای زیستی
تولید کارآمد و مقرونبهصرفه داروهایی مانند انسولین و هورمون رشد انسانی در مقیاس صنعتی.
- کاهش مقاومت دارویی
استفاده از داروهای زیستی که به دلیل هدفگیری مسیرهای خاص بیولوژیکی، مقاومت دارویی را کاهش میدهند.
- پزشکی بازساختی
امکان بازسازی بافتها و اندامهای آسیبدیده از طریق درمانهای مبتنی بر سلولهای بنیادی و مهندسی بافت.
- پیشرفت در توسعه واکسنها
توسعه واکسنهای دقیق و سریع، مانند واکسنهای mRNA که در دوران همهگیری COVID-19 کارایی خود را نشان دادند.
- پایداری در تولید دارو
بهبود فرآوری زیستی برای کاهش ضایعات و مصرف انرژی، و تولید داروهای زیستی در مقیاس صنعتی بهصورت کارآمدتر.
- پتانسیل درمانهای درمانکننده
ارائه راهحلهای درمانی برای بیماریهای ژنتیکی از طریق ژندرمانی و درمانهای مبتنی بر سلول.
- کاهش عوارض جانبی
اختصاصی بودن داروهای زیستی منجر به کاهش عوارض جانبی و بهبود کیفیت زندگی بیماران میشود.
- پیشرفت در سیستمهای انتقال دارو
توسعه روشهای نوین مانند نانوتکنولوژی برای انتقال دقیقتر داروها به محل هدف، که اثربخشی درمانی را افزایش میدهد.